Zo blijven we nog eens 443 jaar een bolwerk van vrijheid

Rector magnificus Carel Stolker: ‘Praesidium Libertatis is een dagelijkse opdracht.’
Rector magnificus Carel Stolker: ‘Praesidium Libertatis is een dagelijkse opdracht.’
Foto: Universiteit Leiden

‘Praesidium Libertatis is een dagelijkse opdracht.’ Dat zei rector magnificus Carel Stolker op 8 februari tijdens de 443ste dies natalis van de Universiteit Leiden. Alleen door continue aandacht voor een open debat blijft de universiteit een bolwerk van vrijheid.

Regelmatig slaat op de Universiteit Leiden de bliksem in. En dat is maar goed ook, zei Stolker vanachter het katheder in de Pieterskerk. Zo knetterde het onlangs tussen de Leidse wetenschappers Leo Lucassen en Geerten Waling, die stevig in discussie gingen over de vraag of historici de positie van joden in de jaren dertig mogen vergelijken met die van moslims vandaag. En Stolker zelf krijgt regelmatig de vraag of hij niet ‘iets moet doen’ aan de uitgesproken opvattingen van wetenschappers als Afshin Ellian en Paul Cliteur.

Rector magnificus Carel Stolker: ‘Praesidium Libertatis is een dagelijkse opdracht.’

‘Een universiteit kan alleen een bolwerk van vrijheid zijn als het een vrijplaats is voor het gesproken en geschreven woord,’ zei Stolker in zijn toespraak. ‘Dat kan alleen als we bereid zijn het debat met iedereen te voeren, en dus ook met andersdenkenden. Doen we dat niet, dan lopen we het gevaar om alleen nog maar te denken als de mainstream. Of dat we alleen nog maar mensen benoemen die denken zoals wij. Terwijl de wetenschap altijd gebaat is bij diversiteit van opvattingen.’ Volgens Stolker is het dus niet erg als de bliksem af en toe inslaat, zolang dat maar op een nette manier gebeurt. ‘Als bestuurder bemoei ik mij principieel niet met de inhoud van het debat, maar ik draag graag de verantwoordelijkheid om het debat vorm en ruimte te geven. Want discussie is goed, maar omgangsvormen ook.’

Kinderen zonder stress opvoeden

Traditiegetrouw spreken twee Leidse hoogleraren een diesoratie uit om de verjaardag van de universiteit te vieren. Dit jaar viel deze eer ten deel aan Bernet Elzinga en Thomas Hankemeier. In de diesoratie van Elzinga – hoogleraar Stress-gerelateerde psychopathologie – stond de vraag centraal hoe we stress te lijf kunnen gaan in ons hectische bestaan. ‘Misschien geen vrolijk onderwerp voor een verjaardagsfeest, maar wel belangrijk om bij stil te staan.’ Uit onderzoek blijkt dat een groot aantal studenten en medewerkers veel stress ervaart. De opvoeding door onze ouders speelt dikwijls een cruciale rol in hoe we later in ons leven omgaan met stress en hoe kwetsbaar we zijn voor het ontwikkelen van psychische klachten.

Bernet Elzinga

Elzinga onderzoekt onder drie generaties van ruim 60 families de invloed van genen, karaktereigenschappen en ouderlijk gedrag. De lessen hieruit zijn ook voor de ‘afstammelingen’ van deze universiteit van belang, verzekerde Elzinga. ‘Onzekerheid is een voedingsbodem voor briljante inzichten, dus laten we weer leren falen en dwalen.’ En: ‘Vier niet alleen de grote successen, maar organiseer ook af en toe een failure party voor heldhaftige mislukkingen!’

Gezond ouder worden

Waar Elzinga vooral sprak over de jeugd, ging de tweede diesoratie juist over de laatste levensfase: de ouderdom. Thomas Hankemeier, hoogleraar Analytische biowetenschappen, had een hoopvolle boodschap voor het publiek in de Pieterskerk: mogelijk kunnen we in de nabije toekomst aan iemands bloed aflezen of diegene later dementie zal krijgen, waardoor ook de bestrijding van de ziekte wellicht weer een stapje dichterbij komt. De sleutel ligt volgens Hankemeier in metabolomics, het in kaart brengen van zogeheten metabolieten. Dat zijn de producten van je stofwisseling, die het resultaat zijn van de interactie tussen genen en omgevingsfactoren zoals voeding en levensstijl.

Thomas Hankemeier

Zo levert metabolomics informatie op welke vitale processen in het lichaam goed lopen, en welke verstoord zijn. Hankemeier: ‘Vergelijk het met het wegennetwerk: we zien precies waar het rijdt, en waar er file staat. En we zien de samenhang tussen processen: een wegopbreking op de ene snelweg kan gevolgen hebben voor vele andere wegen.’ Zo vergroot metabolomics het inzicht in de vraag hoe we gezond ouder worden.

Getalenteerde studenten maken indruk

Halverwege het programma beklommen drie muzikale studenten het podium in de Pieterskerk. Het trio – bestaande uit hoornist Emiel Beinema, hoboïst Maud Busscher en pianist Friederike Pank – maakte indruk met hun vertolking van twee klassieke stukken. De drie maken deel uit van het Practicum Musicae-programma van de Academie der Kunsten. Naast hun universitaire studie aan de Universiteit Leiden volgen ze ook nog eens een instrumentaal hoofdvak aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.

Emiel Beinema en Maud Busscher