Naar aanleiding van de fototentoonstelling ‘Buenos Aires nu, Buenos Aires Ahora’ hield Jaap Montagne een interview met Jeroen Spijker. De fototentoonstelling in zwart- wit door Jeroen Spijker is van 1 februari tot 1 mei te zien in Galerie van de Leur, Breestraat 117 te Leiden.
Je bent vooral bekend als beeldhouwer, vanwaar deze fotoreeks?
Naast beeldhouwwerken exposeer ik regelmatig foto- series. In 2012 exposeerde ik 12 foto’s in het Museum van Oudheden te Leiden, ‘De gloed van Lapis Lazuli’. Deze foto’s waren conceptuele kunstwerken, via een fotobewerking leken de beelden ingepakt in blauw plastic, dit refereerde aan mummificatie en conservering waar veel van mijn werk over gaat. Dit zie je ook terug in mijn serie Nederlandse iconen, een serie bronzen portretten, waarmee ik vanaf 2001 bezig ben. Naast het bronzen portret van Gerrit Komrij binnen deze serie maakte ik ook een foto-serie die later werd geëxposeerd in het Letterkundigmuseum in Den Haag.
De foto’s die wij hier bij van de Leur zien vallen onder het genre ‘straat fotografie’. Hoe ben je hiertoe gekomen?
In 2014 maakte ik een reis met Victor Laurentius en Gijs Donker naar Marokko. Hier werkte ik samen met Gijs als eerste buitenlanders in de nieuwe Koninklijke ateliers. Op de dagen dat wij daar niet werkten maakte ik foto’s van de mensen maar ook van de gebouwen, de Arabische architectuur maar ook de Franse architectuur uit de tijd dat Marokko een protectoraat van Frankrijk was fascineerde mij in hoge mate. Ook heb ik een fascinatie voor palmen en bijzondere automobielen. In Marokko kreeg ik de smaak te pakken om het leven op een artistieke, esthetische maar vaak onverbloemde manier vast te leggen, te documenteren. Later dacht ik: je bent gewoon de tijd aan het conserveren.
Je zegt conserveren, wat betekend dat voor jou?
Als ik terug kijk op mijn leven als kunstenaar dan is conserveren eigenlijk een rode draad. Tijdens de studie kunstgeschiedenis in Leiden was het de bedoeling dat je opgeleid wordt als conservator. Op een iets andere manier komt dat vanuit mij zelf als kunstenaar ook tot uiting. Het heeft te maken met dingen te willen bewaren zoals je ze op hun best tegenkomt, ze zo relevant mogelijk te houden. Ze als zuivere bron te kunnen inzetten, van kijk! Zo was het echt. Audio visueel heb ik die behoefte ook; naast kunstgeschiedenis studeerde ik ook film- en televisiewetenschappen.
Even terug naar de tentoonstelling Buenos Aires Nu. Kunnen wij die zien als een vervolgserie op Marokko Nu?
Ja, dat kun je zo zien. De cultuur is echter wel geheel anders. Het is een westerse stad met een populatie die vooral uit Spanje, Italië en Duitsland afkomstig is. De oorspronkelijke bewoners maken maar 5% van de bevolking uit. Er zijn ook parallellen. Het is een warm land met Zuid- Europese architectuur en palmbomen. Maar dat is het decor. Buenos Aires is een miljoenenstad met een sinds 2001 zeer verslechterde economische situatie. De huren stijgen de laatste tijd bijvoorbeeld met 15% per jaar door inflatie terwijl de werkloosheid onder druk staat door goedkope lonenlanden zoals India en Bangladesh op de wereld markt. Tegelijkertijd is er ook een zeer welgestelde bovenlaag die bijvoorbeeld polo speelt.
Wat vind jij belangrijk om te laten zien in deze tentoonstelling?
In de stad maakte ik een kleine 250 foto’s gedurende een week. Ik probeerde mijn vinger achter de stad te krijgen. De lagen af te pellen en hier verslag van te doen op een evenwichtige manier. ‘Een steen op tillen’ was niet nodig. Je loopt er vroeg of laat tegenaan. In Nederland zijn wij min of meer in de basis van ons overleven gedekt. In Buenos Aires is dat niet het geval, er zijn wel sociale uitkeringen maar die zijn niet afdoende. Er komen tegen middernacht kleuters bedelen met hun ouders op 20 meter afstand. Zwervers slapen in groepen op straat. Tenminste je denkt dat het zwervers zijn. Het blijken keurig geklede en geschoren mannen te zijn die in het warme klimaat op straat slapen maar overdag een baan hebben. Zij hebben dus wel werk maar niet voldoende inkomen om een woning te betalen..
Dit soort beelden geven een spiegel. Wij vragen ons ook wel eens af waar gaat het naar toe in Nederland? Hier zie je wat er kan gebeuren en dat dat dan ook echt gebeurt. Als mensen succes hebben of vermogend zijn in Buenos Aires dan is dat geen rol die ze spelen, alles is dan heel echt. In Nederland kunnen wij dan vaak met een knipoog naar ons zelf kijken met lichte ironie. Daar is het een hard onderscheid ten opzichte van mensen die aan lagerwal zijn geraakt. Er is een zichtbare sociale hiërarchie. Tegelijkertijd zijn het mensen die graag met elkaar zingen, gitaarspelen en grappen maken tijdens bijvoorbeeld barbecuefeestjes. Ook zie je veel vervallen grandeur, het decorum bladdert letterlijk af. Het is ook een land met littekens. De juntatijd en de dwaze moeders bijvoorbeeld. Ook de corruptie en het wanbeleid van de vorige regering speelt een sluimerende rol. In gesprekken merk je de machteloosheid die de mensen voelen. Op koningin Maxima zijn ze meestal reuze trots.
De kern van wat ik wil laten zien is het contrast; dat is bijna letterlijk zwart-wit. Maar de dakloze boombewoner was wit en een van de polospelers donker….
Je hebt met Gijs Donker in 2005 de Exotic Eshetic Movement opgezet. Is deze foto-serie daar een uiting van?
In zekere zin wel. Als kunstenaar ben ik altijd op zoek naar het brengen van iets wat waarde heeft. Iets bijzonders, iets anders, iets wat je boven je zelf uittilt te maken of te laten zien. Een andere cultuur, een ander land met een eigen natuur en architectuur verbreed je horizon en reikt nieuwe manieren van kijken aan. Het verfrist je blik en dat is goed. Je gaat je eigen wereld ook anders zien. In de eigen wereld ervaar je alles als relatief normaal, in een ander continent is alles anders, de schoonheid die je ervaart is intens. Het geluk dat je beleeft wil je delen. In de foto’s documenteer ik, conserveer ik de tijd, de beleving.
Neem de boombewoner; het is exotisch dat er zulke grote bomen zijn en dat je tussen de wortels kunt wonen. Hij zit er in zijn blote bast als een soort Robinson Crusoe. Hij was niet ongelukkig op het eerste gezicht. Hij staat voor mij ook symbool voor de mens en zijn relatie met de natuur als de beschaving, het geld als bindmiddel weggevallen is….
De vorige tentoonstelling was in zwart-wit waarbij originele kleurelementen zichtbaar waren. Is hier ook sprake van deze combinatie?
In deze serie had het goed gekund maar ik heb toch voor zwart-wit gekozen. Er zaten foto’s bij die sterker werden zonder kleur, kleur zou de eenheid verstoren. Neem de boombewoner, om hem een te laten zijn met de boom was het artistiek sterker om de slaapzak in het geheel weg te laten vallen.
Lieten de mensen zich makkelijker fotograferen in Buenos Aires dan in Marokko?
In Marokko is de cultuur negatief ten opzichte van fotografie. Er werd ook voor gewaarschuwd. Op de luchthaven werd ik zelfs door een geheimagent gesommeerd te stoppen met filmen terwijl wij gewoon tussen de toeristen stroom in liepen. In Buenos Aires is er toch een wat meer relaxte katholieke cultuur. Toch was ik erg voorzichtig in de avonden, het is ook een gevaarlijke stad. Soms heb ik mij ingehouden uit veiligheidsoverwegingen. Op een bepaalde manier jammer; de niet gemaakte foto. Zo lag er een zwerver te tukken in een huiskamersetting onder een afdak met aan zijn voeten felgekleurde gestreepte handschoenen in plaats van sokken.
Wordt er aan de gebouwen gewerkt?
Er wordt vooral gewerkt aan nieuwe hoogbouw, met name in het havengebied is er veel bijzondere architectuur bij gebouwd en is men aan de slag. Er zijn restaurantjes en een relatief nieuw particulier museum gebouwd. In de oude wijken zijn de trottoirs meestal niet altijd even goed, gaten of slordige reparaties kenmerken de binnenstad. Als je de stad binnenrijd vanaf het vliegveld rijd je lange tijd langs verpauperde volkswijken. Je denkt, hier is onze koning ook regelmatig langs gereden, wat denkt hij daarbij?
De koning is er in een geblindeerde auto langsgereden, die heeft er niets van gezien. Wat vond jij ervan?
Treurig eigenlijk.
Heb jij deze keer ook weer met je telefoon gefotografeerd?
Ja, inderdaad met mijn Samsung S5. Net als in Marokko heeft het als voordeel dat je je camera altijd in de buurt hebt. Met een gewone camera verstoor je situaties, mensen gaan zich ernaar gedragen. Het aardige is dat je foto’s op A3 formaat prima met een telefooncamera kunt maken. De resolutie is daarvoor hoog genoeg. Ook is de foto automatisch overal scherp of scherp genoeg. Het is dus ook voor iedereen mogelijk om dit te doen. Fotografie is gedemocratiseerd. Iedereen zal echter andere aspecten van een stad interessant vinden en vastleggen. Nu kun je via mijn ogen en mijn visie meekijken.